Τμήμα Mωμόγερων

Σύντομη αναδρομή στο παρελθόν.

Οι Μωμόγεροι, ένα δρώμενο με ρίζες στην αρχαιότητα. Βασισμένο στα διονυσιακά μυστήρια και τις γιορτές που οι αρχαίοι Έλληνες, στον Άξενο Πόντο, πραγματοποιούσαν για να κατευνάσουν και να καλοπιάσουν τους θεούς.

Οι διάλογοι των συμμετεχόντων το μετέτρεψαν στην πιο παλιά και γνήσια μορφή του λαϊκού παραδοσιακού θεάτρου ( διθύραμβος). Οι πρόγονοί μας, στην ανόθευτη από δυτικοευρωπαϊκές επιδράσεις ακριτική κιβωτό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, το διατήρησαν και οι πρόσφυγες, με την Μικρασιατική Καταστροφή και ανταλλαγή του 1922, το μετέφεραν ατόφιο στην Ελλάδα, μαζί με τη γλώσσα, το δημοτικό τραγούδι, τους παραδοσιακούς χορούς και τα άλλα του έθιμά τους.

Η ονομασία Μωμό(γ)ερος προέρχεται από τη σύνθεση των λέξεων Μώμος και γέρος. Ο Μώμος στην αρχαιότητα ήταν ο θεός του γέλιου και της σάτιρας, η προσωποποίηση της μομφής και της κατάκρισης. Προέρχεται από το αρχαίο ρήμα ‘’ΜΩ’’ που σημαίνει αναζητώ – ψάχνω για κουσούρι. Η λέξη γέρος αντανακλά τους γνώστες των μυστικιστικών τελετών , τους ιερείς της εποχής, τους ιερείς του Μώμου, οι οποίοι τον ακολουθούσαν στην μεγάλη βακχική γιορτή.
Οι γιορτές του Μώμου συνδέονταν με την γονιμότητα της γης και το καλό του χρόνου ( ευετηριακό χαρακτήρα ). Στις διάφορες παραλλαγές των Μωμόγερων στον Πόντο, συναντούμε το αρχαϊκό στοιχείο της μεταμφίεσης, άλλοτε με αλληγορική και άλλοτε με σατυρική διάθεση. Το δρώμενο των Μωμόγερων στην πορεία του χρόνου δέχτηκε και ενσωμάτωσε αρκετά στοιχεία.

Χαρακτηριστικά της παραλλαγής του χωριού μας

Η παραλλαγή, που διασώθηκε κυρίως στα χωριά της επαρχίας Ματσούκας ( Τσεβιζγλούκ ) της περιφέρειας Τραπεζούντας, μεταφέρθηκε από τους πρόσφυγες κατά την ανταλλαγή στα χωριά Αλωνάκια, Άγιος Δημήτριος, Ασβεστόπετρα, Καρυοχώρι, Κομνηνά, Πρωτοχώρι, Σκήτη και Τετράλοφος. Τα πρόσωπα που συμμετέχουν στο δρώμενο είναι :

Ο Διάβολον : Μασκαρεμένος με κέρατα, ντυμένος με μαύρη φορεσια, καρφιά στις πατούσες για να κάνουν κρότο όταν περπατάει και ουρά. Στη δεξιά του πλευρά, από τη μέση μέχρι τον αστράγαλο κρέμεται μια αλυσίδα. Στα χέρια κρατάει σπαθί ή δρεπάνι. Ρόλος του να τρομοκρατεί τους μικρούς θεατές, να δημιουργεί προβλήματα στις στέγες και τα υπάρχοντα των νοικοκυραίων.

Ο Γιατρόν : Είναι ντυμένος ευρωπαϊκά με ψηλό καπέλο και τσάντα στο χέρι, με τα απαραίτητα φάρμακα και βότανα. Ρόλος του να γιατρεύει την απαχθείσα από θεατές νύφη και την αρκούδα.

Ο Άρκον : Είναι καλυμμένος με προβιά αρκούδας και περπατάει συνήθως σκυφτός. Προσπαθεί κατά τη διάρκεια της παράστασης να κάνει ζημιές και να τρομοκρατεί τον κόσμο.

Ο Γύφτον: Ο αρκουδιάρης ντυμένος ανάλογα με το ντέφι και μια μακρυά μαγκούρα. Στη μέση έχει τυλιγμένη αλυσίδα που καταλήγει στον άρκον. Με την μαγκούρα παρακινεί τον άρκον να χορέψει.

Η Νύφη : Κεντρικό πρόσωπο της παράστασης. Είναι άντρας ντυμένος με λευκό νυφικό και προσπαθεί να κλεφτεί από κάποιον θεατή απαρατήρητη από το φουστανελοφόρο που τη φυλάει κατά τη διάρκεια του χορού. Συμβολίζει τον ερχομό της Άνοιξης και την αναγέννηση της ζωής.

Ο Γέρον : Ντυμένος με κουρελιασμένα ρούχα και καμπούρα στην πλάτη, κάτασπρα γένια και βαρύ περπάτημα. Περπατώντας σκυφτός δίπλα στη γραία ερωτοτροπεί μαζί της δεχόμενος την οργή της.

Η Γραία: Μαυροντυμένη βαδίζει δίπλα στο Γέρο με την καρμενέτσα
(ρόκα) στο χέρι να γνέθει. Συχνά μουρμουρίζει «ντο να εφτάω; Έχω άλλο έναν κορίτς και πρέπ’ να ετοιμάζω την προίκαν τα΄». Αποκρούει από ντροπή τα ερωτόλογα του Γέρου.

Ο Ταμίας : Ντυμένος ευρωπαϊκά περιμένει να εισπράξει από τυχόν πρόστιμα ή δωρεές.

Ο Αστυνόμος: Ρόλος του είναι να εκδικάσει τις υποθέσεις αρπαγής της νύφης από θεατές και να επιβάλει το ανάλογο πρόστιμο.

Χορευτές : Δεκατρείς φουστανελοφόροι χορευτές (παραλλαγή του αρχαϊκού χιτώνα) με λευκή σκελέα, ταραπουλούζ ( μεταξωτό ζωνάρι μέσης ), κεστέκια ( στολίδια στο γιλέκο ), περικεφαλαίες με καθρεφτάκια και χάντρες και μπαστούνι επενδυμένο με πολύχρωμη κλωστή. Αποτελούν το χορευτικό κομμάτι της παράστασης.

Οι οργανοπαίχτες που συνοδεύουν το χορευτικό παίζουν λύρα, τουλούμ ( αγγείο ) και νταούλ τραγουδώντας τραγούδια που αναφέρονται κύρια στα Κάλαντα και στα Φώτα ενώ δεν λείπουν και δίστιχα με άλλο περιεχόμενο.

Στοχεία για την αναβίωση του εθίμου στο χωριό

Το έθιμο αυτό ήταν τόσο βαθιά, βιωματικά, ριζωμένο μέσα τους ώστε η αναβίωση του έγινε από τα πρώτα χρόνια στον νέο τόπο εγκατάστασής τους.
Στo χωριό μας, η πρώτη αναβίωση έγινε το 1926, με τελευταία οικογένεια εγκατάστασης το 1924. Στο φωτογραφικό αρχείο του Συλλόγου υπάρχει φωτογραφία από την αναβίωση αυτή επειδή στους πρόσφυγες υπήρχε οικογένεια της οποίας μέλος ήταν φωτογράφος. Υπάρχουν καταγεγραμμένες μαρτυρίες παλαιών αρχηγών, χορευτών αλλά και κατοίκων που σκιαγραφούν το πως γίνονταν τα Μωμο(γ)έρια, χωρίς τις ιδιαίτερες στολές και τις ευκολίες των ημερών μας. Με τους φτωχικούς μεζέδες και τις δυσκολίες στο ξεκίνημα της νέας τους ζωής αλλά και την περίσσια σε αγάπη και συναισθήματα εμμονή τους στην παράδοση. Το έθιμο συνεχίστηκε τα επόμενα χρόνια.
Οι συμμετέχοντες σε αυτό, στο τέλος του χρόνου (περί τα τέλη Νοεμβρίου) πήγαιναν με τα πόδια στα γειτονικά ντόπια χωριά (Μεταμόρφωση, Σιάτιστα, Καλονέρι ) για να δανειστούν φουστανέλες, που αποτελούσαν την τέλεια λύση για την ομάδα των Μωμόγερων. Το δρώμενο σταθερά γινόταν κάθε χρόνο, με ένα μικρό διάλειμμα την περίοδο του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου και του Εμφυλίου.
Μετά τους πολέμους οργανώθηκαν πάλι από την αρχή γιατί όπως προείπαμε το βίωμα ήταν πολύ έντονο. Τα χρόνια που ακολούθησαν το δρώμενο εκτός από το χωριό και τα όρια του νομού παρουσιάστηκε και στον Νομό Καστοριάς τον Ιανουάριο του 1955, όπου η αποστολή διέμεινε επί 15 μέρες χορεύοντας σε αρκετά χωριά (Μεσοποταμία, Αγία Κυριακή και αλλού).
Από το έτος 1965 έως και το 1974 το δρώμενο σταμάτησε να αναβιώνει λόγω των πολιτικών εξελίξεων και της χούντας των Συνταγματαρχών. Για τα επόμενα χρόνια το δρώμενο γινόταν όποτε το επέτρεπαν οι καταστάσεις λόγω της μετανάστευσης πολλών χωριανών στο εξωτερικό.

Το έθιμο υπό την ευθύνη του Συλλόγου.

Το δρώμενο αναβιώνει το 1984 από το Σύλλογο που ιδρύθηκε το 1982. Με δικές του στολές και φροντίδα συνεχίζεται μέχρι και τις μέρες μας σχεδόν ανελλιπώς, πλην ειδικών περιπτώσεων, να το αναβιώνει το διήμερο της αλλαγής του χρόνου, παραμονή και ανήμερα της Πρωτοχρονιάς. Σε όλα αυτά τα χρόνια ο Σύλλογος έχει καταφέρει να φέρει πολλούς νέους κοντά στο δρώμενο, να τους κάνει να το αγαπήσουν και να έχουν σκοπό τους την συμμετοχή τους σε αυτό.

Έτσι βλέπουμε κάθε Δεκέμβρη όλους αυτούς τους νέους αλλά και τους παλαιότερους, ακόμα και δύο γενεές πίσω, να έρχονται στο Σύλλογο και να ρωτούν τι θα γίνει με τους Μωμόγερους.

Αυτό θεωρούμε ότι είναι και η μεγαλύτερη επιτυχία του Συλλόγου που μας γεμίζει χαρά και μας δίνει δύναμη να συνεχίσουμε, στο να εμφυσήσουμε τον βιωματικό χαρακτήρα του δρώμενου στους νεότερους ώστε το μέλλον του ιδίου αλλά και γενικότερα της διατήρησης των παραδόσεων μας να είναι καλύτερο.

Το τμήμα των Μωμόγερων, τα τελευταία 20 χρόνια, παρουσίασε το έθιμο σε πάρα πολλές περιοχές ανά την Ελλάδα, σε Ποντιακής και μη καταγωγής κοινό, πιστό στην παράδοση προσπαθώντας να δείξει ένα μέρος από αυτό που γίνεται στο χωριό κατά την αναβίωσή του. Σημαντικότερες αυτών είναι η συμμετοχή του τμήματος στις εκδηλώσεις της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας το 2004 στο Ζάππειο Μέγαρο, του Συλλόγου Ποντίων Κω ‘ Ο ΞΕΝΙΤΕΑΣ ‘ το 2008, του Συλλόγου ‘ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΕΝΩΣΗ ΣΤΟΥΤΓΚΑΡΔΗΣ & ΠΕΡΙΧΩΡΩΝ «Η ΡΩΜΑΝΙΑ»’ το 2008, του Συλλόγου Ποντίων Εδέσσης ‘ Ο ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΑΒΡΑΣ’ το 2009, του Συλλόγου Ποντιακής Νεολαίας Ν. Ροδόπης ‘ Η ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ’ το 2010, του Δήμου Σταυρούπολης Ξάνθης το 2006. του Δήμου Ρούβα το 2009, του Δήμου Σοχού Θεσσαλονίκης το 2010, του Δήμου Ηρακλείου το 2010, του Δήμου Γιαννιτσών και του Συλλόγου Ποντίων Γιαννιτσών το 2011, καθώς και στις εκδηλώσεις της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος ( Θεσσαλονίκη – Αθήνα – Κοζάνη ).

ΗΗ αναβίωση του εθίμου των Μωμόγερων σήμερα εκτός από τον ευετηριακό του χαρακτήρα, το καλωσόρισμα και τις ευχές για τον καινούργιο χρόνο έχει και ψυχαγωγικό χαρακτήρα.

Οι θεατρίνοι του θιάσου επιδιώκουν να ψυχαγωγήσουν, να προκαλέσουν την ευθυμία και να πειράξουν τους οικοδεσπότες των σπιτιών που επισκέπτονται, να δεχθούν τα κεράσματα και τα πειράγματά τους παρασύροντάς τους στην ενεργή συμμετοχή στο δρώμενο, δίνοντάς του έτσι τη μορφή ενός λαϊκού πανηγυριού, μιας σατυρικής κωμωδίας εν ροή, που στόχο έχει να σκορπίσει κέφι, χαρά και γέλιο.

Φωτογραφίες από διάφορες εμφανίσεις μπορείτε να δείτε στη gallery της σελίδας .

Επιστροφή στα τμήματα