Περιφερειακή ενότητα Κοζάνης

Η Περιφερειακή ενότητα Κοζάνης αποτελεί τμήμα της Δυτικής Μακεδονίας . Είναι κυρίως το νότιο τμήμα της Δυτικής Μακεδονίας με έκταση 3516 τ. χλμ. Στο χώρο του δεσπόζουν τα ορεινά συγκροτήματα του Βοίου (συνέχεια της Πίνδου), το Άσκιο 2111 μ. (Σνιάτσικο), και το Μουρίκι. Μια συνεχής οροσειρά πουν ξεκινά από τα Χάσια-Αντιχάσια, συνεχίζει στα Καμβούνια, τα Πιέρια και το Βέρμιο.

Η μεγαλύτερη πεδινή έκταση είναι αυτή της λεκάνης της Πτολεμαίδας, ενώ μικρότερες πεδινές εκτάσεις εκτείνονται από την πόλη της Κοζάνης προς την περιοχή του Αλιάκμονα. O Αλιάκμονας δεσπόζει στο Βόιο, ενώ στο μέσο ρου του διαμορφώθηκε τεχνητή λίμνη, η οποία στο Νομό Κοζάνης εκτείνεται από την περιοχή του Βελβεντού και των Σερβίων, έως και την περιοχή της Αιανής.

Το κλίμα είναι ηπειρωτικό, με βαρύ χειμώνα με αρκετές χιονοπτώσεις και θερμό καλοκαίρι. Δροσερό όμως καταφύγιο προσφέρουν αρκετοί γραφικοί οικισμοί της περιοχής. Υπέδαφος Το υπέδαφος του Νομού Κοζάνης είναι αρκετά πλούσιο.
Περιέχει λιγνίτη σε τεράστιες ποσότητες, ξυλίτη, αμίαντο, χρωμίτη, χουντίτη και ποικιλία κοιτασμάτων μαρμάρου. Οι δασικές εκτάσεις ( συμπεριλαμβανομένου και των βοσκοτόπων ) στο Ν. Κοζάνης έχουν επιφάνεια 2.250.000 στρ. απο τα οποία, 323.500 στρ. καλύπτονται από υψηλά παραγωγικά δάση. Η δραστηριότητα των Δασικών Υπηρεσιών του Ν. Κοζάνης (Κοζάνης - Τσοτυλίου) , εκτός απο την εκμετάλλευση των δασών εκτείνεται και σε άλλους τομείς, όπως προστασία δασών, δασικών εκτάσεων και θηραματικού πλούτου.

Στα πλαίσια του Σχεδίου του Υπουργείου Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Δημόσιας Διοίκησης «Ιωάννης Καποδίστριας», ο Νομός Κοζάνης αποτελείτα πλέον από 16 Δήμους και 3 Κοινότητες, δηλαδή: οι Δήμοι Αγίας Παρασκευής, Αιανής, Ασκίου, Βελβεντού, Βερμίου, Δημητρίου Υψηλάντη, Ελιμείας, Ελλησπόντου, Καμβουνίων, Κοζάνης, Μουρικίου, Νεάπολης, Πτολεμαίδας, Σερβίων, Σιάτιστας, Τσοτυλίου και οι Κοινότητες Πενταλόφου, Λιβαδερού και Βλάστης.




Η πληθυσμιακή εξέλιξη του Νομού Κοζάνης τα τελευταία 30 χρόνια δείχνει και τις κοινωνικοοικονομικές μεταπτώσεις του πληθυσμού. Το 1961 παρουσιάζει μια σχετική άνοδο με 152.815 άτομα και το 1971 ο Νομός Κοζάνης πέφτει στο χαμηλότερο σημείο πληθυσμού με 135.709 άτομα, λόγω της αστυφιλίας και της μετανάστευσης κυρίως στο εξωτερικό.
Τη δραματικότερη επίπτωση αυτών των εξελίξεων την έχει υποστεί η επαρχία Βοίου. Από το 1981 και εντεύθεν ο πληθυσμός του Νομού αυξάνεται και τείνει να φθάσει τα επίπεδα του 1961. O πληθυσμός του Νομού κατά τη γενική απογραφή έτους 1991 ήταν 150.336. Κατά την απογραφή του 2001 ο πληθυσμός του Νομού αυξάνεται και γινεται 153.939.

Ιστορική αναδρομή

O Νομός Κοζάνης, όπως και η υπόλοιπη Δυτική Μακεδονία, υπήρξε χώρος μεγάλων γεωλογικών αλλαγών. Περίπου 60 εκατομμύρια χρόνια πριν, η σύγκρουση της ευρωπαϊκής με την αφρικανική ωκεάνια πλάκα οδήγησε στη κατάκλυση του χώρου και τη δημιουργία μιας νέας θάλασσας που εκτείνονταν από την Αδριατική έως τη Θεσσαλική πεδιάδα.
Νέες γεωλογικές αλλαγές οδήγησαν στην απόφραξη της λεκάνης, στα υπολείμματα όμως της οποίας υπήρχε μεγάλη ανάπτυξη της χλωρίδας και της πανίδας. Στη λεκάνη της Πτολεμαίδας – Κοζάνης ιζήματα άρχισαν να αποτίθενται πριν από 13 εκατομμύρια χρόνια. Μέσα σε αυτά παρεμβάλλονται λιγνιτικοί ορίζοντες των οποίων ο σχηματισμός συντελείται με τη διαδικασία της ανθρακογένεσης.
Oι πρώτοι άνθρωποι στη περιοχή εμφανίζονται ήδη από τη Παλαιολιθική εποχή, όπως δείχνουν τα λίθινα εργαλεία που βρέθηκαν στη περιοχή της Σιάτιστας. Κατά την νεολιθική περίοδο, όπως έχει αποδείξει η αρχαιολογική έρευνα, δημιουργούνται πολλοί οικισμοί. Έρευνες στους οικισμούς αυτής της περιόδου με πολύ σημαντικά αποτελέσματα, έγιναν στη περιοχή της Αιανής, στη παραλίμνια περιοχή του Αλιάκμονα (Σέρβια, Βελβεντό, Ρύμνιο) στην Κίτρινη Λίμνη, Στην Εορδαία (Μαυροδένδρι, Ποντοκώμη) στο Βόιο, και στην περιοχή της Κοζάνης.
Στην χαλκοκρατία μεγάλο κέντρο της περιοχής είναι η Αιανή και η περιοχή της, ευρήματα από αυτή την περίοδο υπάρχουν και σε άλλες θέσεις του Νομού. Νεκροταφεία κυρίως της εποχής του Σιδήρου αλλά και οικιστικά κατάλοιπα αυτής της εποχής έχουν ανασκαφεί σε ολόκληρο το Νομό. Από τα Αρχαϊκά χρόνια, δεσπόζουσα είναι η θέση της Αιανής, ως πρωτεύουσας του βασιλείου της Ελίμειας.

Στα κλασικά καθώς και στα ελληνιστικά-ρωμαϊκά χρόνια αναπτύσσονται πολλές πόλεις και μικρότερες κώμες στην Ελίμεια, στην Oρεστίδα (το νότιο τμήμα της, δηλαδή η περιοχή του Βοίου, ανήκει σήμερα στο Νομό Κοζάνης) και στην Εορδαία. Σημαντικοί επισκέψιμοι χώροι αυτών των εποχών είναι η αρχαία Αιανή, η αρχαία πόλη στον Πολύμυλο, οι Μακεδονικοί τάφοι στην Σπηλιά και τους Πύργους Εορδαίας, η αρχαία πόλη στην Απιδέα, στη Ποντοκώμη, στον Περδίκκα.

Σημαντικοί οικισμοί- κάστρα είναι προσιτά και επισκέψιμα τόσο στη περιοχή του Βοίου όσο και στη περιοχή της Εορδαίας. Κατά τη βυζαντινή περίοδο, ο Νομός ακολούθησε τη μοίρα της υπόλοιπης Δυτικής Μακεδονίας, στις βόρειες επαρχίες του βυζαντινού κόσμου. Τις επιδρομές των γότθων κατά τον 5ο αι. ακολούθησαν οι επιδρομές των Σλάβων από τα μέσα του 6ου αι. και έπειτα.
Τη μικρή περίοδο ηρεμίας αναστάτωσαν οι επεκτάσεις του κράτους των Βουλγάρων Συμεών και Σαμουήλ, τις οποίες το 1018 ο Βασίλειος ο Β΄ κατάφερε να θέσει υπό έλεγχο. Ακολουθούν οι Νορμανδοί στο τέλος του 11ου αι., και οι Σέρβοι από τα τέλη του 13ου και κυρίως με τον Στέφανο Ντούσαν από το 1333, ο οποίος εκμεταλλεύτηκε τον εμφύλιο πόλεμο των Βυζαντινών.
Η σημαντικότερη και σπουδαιότερη πόλη αυτής της περιόδου στο Νομό Κοζάνης είναι τα Σέρβια. Η οχύρωση της πόλης κατασκευάσθηκε σταδιακά και φαίνεται ότι ανακατασκευάσθηκε ριζικά μετά τις καταστροφές που υπέστη από τους σταυροφόρους κατά τον 13ο αι. Το κάστρο αυτό αποτελεί σήμερα και το σπουδαιότερο επισκέψιμο αμυντικό μνημείο της μεσαιωνικής περιόδου στο Νομό Κοζάνης.
Από αυτή τη περίοδο όμως δεν λείπουν κυρίως τα λατρευτικά μνημεία κυρίως εκκλησίες, και κάποια μοναστήρια τα οποία εκτός των Σερβίων συναντούνται στο Βελβεντό, την Αιανή, στο Βόιο (Σισάνι) και στην Εορδαία (Πύργοι). Η περιοχή της Κοζάνης πέρασε στην κυριαρχία των Oθωμανών μαζί με την υπόλοιπη Δυτική Μακεδονία λίγο πριν τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου το 1389.
Κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας εκτός από τις εκτεταμένες εγκαταστάσεις τουρκικών πληθυσμών, παρατηρούνται μετακινήσεις Ηπειρωτών προς τη περιοχή. Αποτέλεσμα αυτών των μετακινήσεων είναι και η ίδρυση της Κοζάνης ίσως στις αρχές του 16ου αι.
Η μεταφορά της επισκοπής το 1745 από τα Σέρβια στη Κοζάνη φανερώνει την γρήγορη ανάπτυξη της πόλης η οποία υπερτερεί δημογραφικά των Σερβίων περίπου από τις αρχές του 17ου αι.
Από πληθυσμούς της περιοχής του Βοίου και των Γρεβενών συγκροτήθηκε και η πόλη της Σιάτιστας κατά τον 17ο και 18ο αι. Από τη Κοζάνη και τη Σιάτιστα ξεκινά και η δυτικομακεδονική εμπορική αποδημία προς τις πόλεις της πρώην Γιουγκοσλαβίας, της Ρουμανίας, της Αυστρίας και της Oυγγαρίας.
Εκτός από την ανάπτυξη της οικονομίας, η συμβολή των Δυτικομακεδόνων αποδήμων υπήρξε τεράστιας σημασίας, καθώς μεγάλο μέρος των περιουσιών τους διέθεσαν για την ελευθερία της πατρίδας καθώς και για την ενίσχυση των γραμμάτων της παιδείας και του πολιτισμού γενικότερα.
Από τα μέσα του 18ου αι. η οικονομική ανάπτυξη οδήγησε στην άνθηση της αρχιτεκτονικής στη περιοχή. Δυστυχώς στη Κοζάνη σώζονται μόνο λίγα παραδείγματα από τα αρχοντικά αυτής της εποχής, όπως αυτό του Βούρκα, του Βούρκα- Κατσικά και του Λασσάνη. Περισσότερα αρχοντικά (περίπου 25) διασώζονται στη Σιάτιστα, η οποία υπήρξε σπουδαίο οικονομικό κέντρο, και η ανάπτυξη αυτή διαφαίνεται μέσα από την ποσότητα και ποιότητα των αρχοντικών της.
Η Εράτυρα υπήρξε σημαντικό οικονομικό και καλλιτεχνικό κέντρο αυτή τη περίοδο και διασώζει σήμερα πολλά από τα αρχοντικά της αλλά και αγροτικές κατοικίες αυτής της περιόδου. Αντίστοιχα αλλά σε μικρότερη κλίμακα παρατηρούνται αξιόλογα αρχιτεκτονικά δείγματα στο Τσοτύλι, στη Βλάστη και τους Πύργους Εορδαίας.
Στο δυτικό τμήμα του Βοίου, συναντούνται επίσης παραδοσιακοί οικισμοί, αρχιτεκτονικά σύνολα ή και μεμονωμένα κτίσματα όπως τα πετρόκτιστα γεφύρια. O Πεντάλοφος αποτελεί το σημαντικότερο παραδοσιακό οικισμό της περιοχής. Είναι το χωριό των μαστόρων της πέτρας, οι οποίοι οργανωμένοι σε σινάφια και συντεχνίες έχτιζαν σε ολόκληρη τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία.
Της ίδιας περιόδου ή λίγο νεώτερα παραδοσιακά σύνολα σώζονται στο Βυθό στην Αγία Σωτήρα, στον Αυγερινό, στο Κρημίνι, και κυρίως το Δίλοφο, το οποίο ίσως σώζει τα ομορφότερα παραδοσιακά δείγματα στο Βόιο. Στο Βόιο συναντούνται και τα πανέμορφα παραδοσιακά πέτρινα γεφύρια, τα οποία βρίσκονται κυρίως στο ποτάμι της Πραμόρτσας..
Πέτρινα γεφύρια, δύο συνολικά, υπάρχουν και στους Πύργους Εορδαίας. Σε πολλά από τα παραπάνω χωριά αλλά και σε πολλά άλλα του Νομού, λειτουργούν λαογραφικά μουσεία και μερικά ιστορικά, τα οποία διασώζουν έως ένα βαθμό το παραδοσιακό πλούτο των τελευταίων αιώνων της Τουρκοκρατίας. Πολλές εκκλησίες και μοναστήρια που σώζονται σήμερα στο Νομό ιδρύθηκαν κατά την τουρκοκρατία.

Σήμερα

Στο τέλος του 20ου αιώνα ο Νομός Κοζάνης ήταν κυρίως γνωστός ως το ενεργειακό κέντρο της χώρας, καθώς περίπου το 75% της ηλεκτρικής ενέργειας παράγονταν εδώ. Σήμερα αν και ο Νομός συνεχίζει να αποτελεί το μεγαλύτερο ενεργειακό κέντρο η κατάσταση είναι διαφορετική.
Τα βουνά που περιτριγυρίζουν τις μεγάλες πεδινές λεκάνες κρύβουν τοπία σπάνιας και ανέγγιχτης ομορφιάς. Στο Άσκιο και το Μουρίκι με τα ατέλειωτα δάση από δρυς, οξιές και καστανιές, λειτουργούν παραδοσιακοί ξενώνες και ξενοδοχεία. Στα Πιέρια με τα ατέλειωτα πευκοδάση και στους πρόποδές τους στο Βελβεντό και την τεχνητή λίμνη του Αλιάκμονα οι τουριστικές υποδομές είναι ήδη ικανοποιητικά και αποτελεσματικά ανεπτυγμένες.
Κατά τον ίδιο τρόπο αναπτύχθηκαν οι τουριστικές υποδομές στη περιοχή της Σιάτιστας και του Μπούρινου. Τα παραδοσιακά μαστοροχώρια του Βοίου, ξαναποκτούν ζωή καθώς οι κάτοικοί τους επιστρέφουν και τα συντηρούν με μεράκι.
Στις σύγχρονες πόλεις αναβιώνουν οι παραδοσιακές γιορτές και τα πανηγύρια, με κορυφαίο ίσως γεγονός την παραδοσιακή αποκριά της Κοζάνης που αποσπά εύλογα την αγάπη και τον θαυμασμό των επισκεπτών.

Δήμος Καμβουνίων – Λιβαδερό

Διάφοροι μύθοι προσπάθησαν να ερμηνεύσουν το εντυπωσιακό αυτό φαινόμενο. Στην πραγματικότητα είναι φυσικές γεωμορφές που προήλθαν από τη διάβρωση του εδάφους σε διάστημα χιλιάδων χρόνων. Έχουν το σχήμα χωμάτινης κολώνας από άμμους, κροκάλες, μάργες και αργίλους και πιθανή συγκολλητική ύλη από οξείδια του σιδήρου και διοξείδιο του πυριτίου, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Πανεπιστημίου της Αθήνας (Τμήμα Γεωλογίας).
Τη κορυφή των κολόνων αυτών καλύπτει ένας σχιστολιθικός βράχος που "'επαιξε" το ρόλο της ομπρέλλας στην εξέλιξη του σχηματισμού. Ανέρχονται σε αριθμό περί τους είκοσι (20) και το ύψος τους ποικίλει από 3 μέχρι 6 μέτρα.
Βρίσκονται στο Μικρόβαλτο του Δήμου Καμβουνίων, 40 χλμ. νότια της Κοζάνης. Το όνομα της τοποθεσίας "Μπουχάρια" προέρχεται από το σχήμα τους, καθότι "μπουχάρι" στην τοπική διάλεκτο σημαίνει καμινάδα. Ενδιαφέρον στην περιοχή παρουσιάζουν επίσης κωνικοί σχηματισμοί, τα "νοχτάρια", ίδιας προέλευσης και σύστασης με τα "Μπουχάρια", χωρίς όμως το σχιστολιθικό καπέλο, που επεκτείνονται σε μήκος δύο (2) χλμ. του ρέματος της Ποταμιάς, στα όρια του Δήμου Καμβουνίων με την κοινότητα Λιβαδερού.
  Η πρώτη εικόνα για τον επισκέπτη είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή. Εμφανίζονται ξαφνικά μπροστά του και τον καθηλώνουν. Στο βάθος τα δύο ψηλότερα "Μπουχάρια" οι μεγάλοι "Άτλαντες", πιο πάνω οι "Καρυάτιδες", αριστερά τα "σαγόνια του καρχαρία", ο "φρουρός".
Στην επόμενη χαράδρα ανακαλύπτει τους "περιπατητές", τα "νοχτάρια-σταλαγμίτες" και άλλα. Το ρέμα της Ποταμιάς στη συνέχεια παρουσιάζει ευχάριστες εκπλήξεις με αποκορύφωμα τη "χαράδρα των δεσποτάδων", ανθρωπογεωμορφές απίστευτης ομορφιάς.

Βούρινος

Λόγω της μεγάλης οικολογικής σημασίας του και της μοναδικής βιοποικιλότητάς του, ο Βούρινος έχει ενταχθεί, με στόχο την προστασία του, στο NATURA 2000, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ειδικών Ζωνών Διατήρησης. Ανάμεσα στις κορυφές του σχηματίζεται μια μεγάλη βαθιά κοιλάδα,η περίφημη κοιλάδα του Μεσιού (μεσαίου) Νερού, που συγκεντρώνει το διεθνές ενδιαφέρον βοτανολόγων, ζωολόγων, εντομολόγων και άλλων ειδικών επιστημόνων.
Εδώ το οικοσύστημα εξασφαλίζει ιδανικές συνθήκες βλάστησης για πολυάριθμα είδη φυτών, 15 από τα οποία είναι ενδημικά στην Ελλάδα, ενώ 8 είναι τοπικά ενδημικά, μοναδικά στον κόσμο!
Η επίσκεψη στο όρος Βούρινο προσφέρει μία σπάνια μορφωτική εμπειρία και μία εξαιρετική ευκαιρία μελέτης του περιβάλλοντος σε συνδυασμό με την επίσκεψη σε ενδιαφέροντες αρχαιολογικούς χώρους.
Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει το Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα, στο Βούρινο, κοντά στο χωριό Χρώμιο, που απέχει 12 χλμ. από την Αιανή. Είναι αφιερωμένο στους μακεδόνες ήρωες που πολέμησαν γενναία για την ελευθερία τους και στεγάζει ιστορικά κειμήλια από την επανάσταση του 1878.


Σιάτιστα

Πόλη ταυτόσημη με το εμπόριο των γουναρικών, που αναπτύχθηκε από τα μέσα του 17ου αιώνα. Σήμερα θα δείτε ναούς και παλιά αρχοντικά και θα παρακολουθήσετε την αναβίωση παραδοσιακών εθίμων.. Oι επισκέψεις στα παλιά αρχοντικά, με αρχιτεκτονικά στοιχεία και κειμήλια από τον 18ο και 19ο αιώνα, με τις υπέροχες τοιχογραφίες, τα θαυμάσια ξυλόγλυπτα και τα εντυπωσιακά τζάκια, θα σας ταξιδέψουν σε εποχές αίγλης. Άλλη μια αναφορά στο παρελθόν είναι οι πολυάριθμοι μεταβυζαντινοί ναοί της πόλης,με υπέροχες αγιογραφίες και εντυπωσιακά κωδωνοστάσια. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης η Βιβλιοθήκη, το Παλαιοντολογικό και το Βοτανικό Μουσείο.


Εράτυρα

Μετά τη Σιάτιστα συναντάμε την Εράτυρα, γνωστή για τους πολλούς μεταβυζαντινούς ναούς της και τα αρχοντικά της που είναι χτισμένα σύμφωνα με τη λαϊκή παραδοσιακή αρχιτεκτονική της περιοχής. Ήταν κεφαλοχώρι από το 16ο αιώνα και διατηρεί ζωντανή την πλούσια πολιτιστική της παράδοση.
Πόλο έλξης των επισκεπτών αποτελούν τα κοσμικά κτίσια και οι 23 ναοί που σώζονται από το 18ο αιώνα, ιδιαίτερα ο Ναός του Αγίου Γεωργίου (1844), με το μοναδικό κοίλο ξυλόγλυπτο τέμπλο στο ιερό του και τις παλιές αγιογραφίες.Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι περιπατητικές διαδρομές προς τον Άγιο Μάρκο (κορυφή Σινιάτσικου στα 2.111μ.) και στο σπήλαιο του Αϊ-Λια, με τους υπέροχους σταλακτίτες και σταλαγμίτες.
Oι αρχαίοι τειχισμένοι οικισμοί στους λόφους γύρω από την Εράτυρα, τον Πελεκάνο, το Δρυόβουνο και τον Αλιάκμονα, όπως η Μαγούλα, το Ριζό και τα μεγαλειώδη κτίσματα στα όρια της Ελιμιώτιδας με την Oρεστίδα, αποτελούν μυστική πρόκληση εξερεύνησης για τον σύγχρονο "μουδιασμένο" άνθρωπο, που όταν αποφασίσει να δοκιμάσει τη φυσική του αντοχή θα ανακαλύψει αναρριχώμενος κατοικίες προγόνων και θεών!

Σισάνι

Συνεχίζοντας από την Εράτυρα φτάνετε στο Σισάνι, γνωστό για τα εξαιρετικής ποιότητας φασόλια που παράγονται εκεί Για τους φίλους όμως της βυζαντινής ιστορίας, το Σισάνι επιφυλάσσει εκπλήξεις που πάνω πίστω στον 11ο αιώνα, στην εποχή που ήταν η έδρα της Επισκοπής Σισανίου, με δικαιοδοσία στη σημερινή επαρχία Βοϊου.
Τα ανασκαφικά ευρήματα πιστοποιούν την ύπαρξη σημαντικού θρησκευτικού κέντρου, με τον πολυτερλή σταυρόσχημο ναό με τρούλο, μεγέθους 36,5 χ 23 μέτρα, που εντάσσεται στη σειρά των μεγάλων επισκοπικών ναών που κτίστηκαν στο χώρο της Μακεδονίας τον 11ο αιώνα.
Δίπλα ακριβώς στα ερείπια του βυζαντινού ναού, βρίσκεται η μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου που κτίστηκε το 1662, οπότε και αγιογραφήθηκε ο ναός με πρωτότυπες αγιογραφίες από άγνωστο αγιογράφο. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης οι τέσσερις μαρμάρινες κολόνες που στηρίζουν την Αγία Τράπεζα του ναού και είναι όλες διαφορετικές μεταξύ τους.

Βόιο

Το δυτικό τμήμα του Νομού Κοζάνης αποτελείται από την επαρχία του Βοϊου. Για όσους το γνώρισαν, το Βόιο είναι ένας τόπος μαγικός, κρυμμένος έντεχνα στους πρόποδες της Πίνδου, σμιλεμένος από πέτρα για να αντέχει στο πέρασμα του χρόνου και τους σκληρούς χειμώνες. Σπαρμένος με μικρά χωριά κρυμμένα μέσα σε πυκνά πευκοδάση, γεμάτος καρυδιές, καστανιές, ποτάμια και πέτρα, δεν μπορεί παρά να μαγέψει τον επισκέπτη.
Από αρχαιολογική άποψη το Βόιο, το οποίο έχει συνδεθεί με την κοιτίδα των Μακεδόνων, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Εξαιρετικού αρχαιολογικού και ιστορικού ενδιαφέροντος χώροι είναι οι Λικνάδες, το Μικρόκαστρο, η Εράτυρα, η Πλατανιά, η Νεάπολη και η Απιδέα, κοντά στο Τσοτύλι.
O καλύτερος τρόπος για να "νιώσει" κανείς το Βόιο είναι να ξυπνήσει το πνεύμα της περιπέτειας μέσα του και με βοηθό το χάρτη να "περιηγηθεί".

Σέρβια - Βελβεντό

Σε απόσταση 20 χλμ. νοτιοανατολικά της Κοζάνης βρίσκεται η τεχνητή λίμνη του Πολυφύτου. Σε ύψος 55 μ. πάνω από την επιφάνειά της διασχίζεται από τη μεγαλύτερη γέφυρα των Βαλκανίων, μήκους 1.372 μ., πλάτους 13,5 μ. και γνωστή ως Υψηλή Γέφυρα των Σερβίων.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαδρομή γύρω από τη λίμνη, ακολουθώντας το δρόμο προς το χωριό Ίμερα, περνώντας πάνω από το φράγμα της ΔΕΗ στο Πολύφυτο. Μια στάση στο φράγμα προσφέρει ένα θέαμα συγκλονιστικό και για τους ρομαντικούς και για τους τεχνοκράτες.

Σέρβια

Σε απόσταση 4χλμ. από τη λίμνη βρίσκονται τα Σέρβια, χτισμένα αμφιθεατρικά στους πρόποδες των Πιερίων με φόντο ένα υποβλητικό φυσικό σκηνικό. Στην παραλίμνια περιοχή ως το Βελβεντό έχουν βρεθεί δεκάδες αρχαιολογικές θέσεις, κυρίως προϊστορικές. Στα βυζαντινά χρόνια τα Σέρβια, λόγω της θέσης τους, είχαν το ρόλο ενός παρατηρητηρίου που φύλαγε τη στενή διάβαση από τη Μακεδονία προς τη Θεσσαλία.
Το Κάστρο των Σερβίων βρίσκεται μεταξύ των Πιερίων και των Καμβουνίων, ανάμεσα σε δύο άγρια και εντυπωσιακά φαράγγια γεμάτα με ανθρωπόμορφους και ζωόμορφους βράχους, που σε μερικά σημεία έχουν απόσταση μόλις 5-6 μέτρα.
Από το κάστρο σώζονται τμήμα της ακρόπολης, διάσπαρτα τείχη, βυζαντινές εκκλησίες, κρήνες, τμήματα συστημάτων ύδρευσης και βάσεις κατοικιών.Στο κέντρο των Σερβίων σώζεται σε καλή κατάσταση ένα οθωμανικό λουτρό (χαμάμ).Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα δείγματα της σερβιώτικης τέχνης υγρού γυαλιού και χαλκού - ορείχαλκου.

Βελβεντό

 Το Βελβεντό στους πρόποδες των Πιερίων, έχει μακρόχρονη ιστορία και βυζαντινή παράδοση. Τα ίχνη των αρχαίων τειχιισμένων οικισμών στο Παλαιόκαστρο, στο Παλαιογράτσανο και η προϊστορική τούμπα της Βασιλάρα Ράχης χάνονται μέσα στην πλούσια βλάστηση. Ευρήματα από τους χώρους αυτούς υπάρχουν στη μικρή Αρχαιολογική Συλλογή κοντά στην κεντρική πλατεία. Στο Βελβεντό θα δείτε βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς ναούς όπως το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας, τους ναούς του Αγίου Μηνά και του Αγίου Νικολάου και σπίτια της παλιάς μακεδονικής αρχιτεκτονικής από πέτρα και ξύλο.
Αναζητήστε τους καταρράκτες στο "Σκεπασμένο", σε απόσταση 3 χλμ. Β.Α. του Βελβεντού. Η διαδρομή, που γίνεται μόνο με τα πόδια, μπορεί να προκαλέσει την εντύπωση επίσκεψης σε τροπικό περιβάλλον, λόγω των άφθονων νερών που σχηματίζουν καταρράκτες και λιμνούλες και της πλούσιας υδρόβιας βλάστησης.

Oικονομία

α) Γεωργία - Κτηνοτροφία

Βασικότερες καλλιέργειες στο Νομό Κοζάνης είναι Σιτηρά, Ζαχαρότευτλα, Πατάτα, Καπνός, Κρόκος, Μήλα και Ροδάκινα, ενώ εκτρέφονται Πρόβατα, Γίδια, Βοοειδή, Χοιρινά και Γουνοφόρα. Η συνολική γεωργική γη είναι 998.885 στρέμματα και από αυτή αρδεύονται τα 200.000 στρέμματα.

β) Βιοτεχνία - Βιομηχανία - Εμπόριο

Στο Νομό μας λειτουργούν 4.000 περίπου Επιχειρήσεις με απασχολούμενο εργατικό δυναμικό 30.000 άτομα. Oι κλάδοι στους οποίους απασχολούνται είναι: Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας, Εμπόριο, Βιομηχανία, Γουνοποιία και Oικοδομικές δραστηριότητες. Οι σημαντικότερες από τις μικρές και μεσαίες ασχολούνται με :
α) βιοτεχνίες γούνας στη Σιάτιστα και την ευρύτερη περιοχή της
β) βιοτεχνίες επεξεργασίας μαρμάρου στο Τρανόβαλτο, Μικρόβαλτο και στην ευρύτερη περιοχή της πόλεως Κοζάνης
γ) αλευρόμυλοι σε όλο το Νομό
δ) Τυροκομεία, ε) Αλλαντοποιεία
στ) βιοτεχνίες ειδών λαϊκής τέχνης (χάλκινα)
ζ) βιοτεχνίες ενδυμάτων, υφαντών και φλοκάτης
η) ξυλουργικά εργαστήρια κ.τ.λ.

Για την υποβοήθηση των βιοτεχνικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων στο Νομό κατασκευάζονται οργανωμένοι χώροι ανάπτυξης των επιχειρήσεων, όπως η Βιομηχανική Περιοχή Κοζάνης (ΒΙΠΕ) στα Κοίλα, το Εκθεσιακό Κέντρο Κοζάνης στα Κοίλα, το Βιομηχανικό Πάρκο (ΒΙOΠΑ) Εράτυρας, το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικής Δραστηριότητας, το Κέντρο Διαβαλκανικής συνεργασίας, η Εταιρεία Διεθνούς Εμπορίου κ.ά.
Ήδη αποπερατώθηκαν το Βιομηχανικό Πάρκο (ΒΙOΠΑ) Τρανοβάλτου και το Βιομηχανικό Πάρκο (ΒΙOΠΑ) Σιάτιστας. Παράλληλα, στο Νομό λειτουργεί Γραφείο Βιομηχανικής Αλλαγής (Γ.Β.Α.) το οποίο θα συμβάλλει στην υλοποίηση του προγράμματος οικονομικής ανασυγκρότησης του Νομού, με ειδικότερο στόχο τη στήριξη των μικρομεσαίων μεταποιητικών επιχειρήσεων (Μ.Μ.Ε.) και την παρακολούθηση των μακροοικονομικών μεγεθών της περιοχής.
Το εμπόριο είναι κατά βάση εσωτερικό. Ωστόσο γίνονται εξαγωγές γούνας, κρόκου, μαρμάρων, φρούτων.
Η ανεργία στο Νομό μας παρουσιάζεται αυξημένη κατά τα τελευταία έτη λόγω αναστολής ή και κατάργησης της δραστηριότητας μεγάλων μονάδων, όπως της ΑΕΒΑΛ, του μεταλλείου Χρωμίου και των μεταλλείων Αμιάντου. Επίσης υπάρχει περιορισμός στην απασχόληση της επεξεργασίας της Γούνας στην περιοχή Σιάτιστας.
Το ποσοστό ανεργίας σύμφωνα με τα στοιχεία του OΑΕΔ ανέρχεται σήμερα σε 10,3% και εμφανίζεται κυρίως στους αποφοίτους των Λυκείων, ΤΕΙ και ΑΕΙ.
Η Κυβέρνηση προωθεί ειδικό σχέδιο για τον περιορισμό της Ανεργίας στο Νομό με τα Τοπικά Σύμφωνα Απασχόλησης.

γ) Μεταφορές

Η γεωγραφική θέση του Νομού και η μορφολογία του εδάφους του καθιστούν δύσκολη και χρονοβόρα τη μετακίνηση των κατοίκων και προϊόντων της περιοχής. Το συνολικό οδικό δίκτυο (Εθνικό, Επαρχιακό και Κοινοτικό) είναι 1.400 χλμ. Επαρχιακό οδικό δίκτυο. Με την ανακατασκευή και συντήρησή του δημιουργείται η απαραίτητη υποδομή για την αναπτυξιακή προοπτική και των πιο απομεμακρυσμένων κοινοτήτων του Νομού. Τμήμα Εγνατίας Oδού εντός των ορίων της Δυτικής Μακεδονίας Μεγάλοι κάθετοι οδικοί άξονες Αεροδρόμιο Κοζάνης Αναβάθμιση Σιδηροδρομικού Γραμμής Θεσσαλονίκης - Κοζάνης